Arhiva

Dr Joana Vasilevska (Joanna Wasilewska) je istoričarka umetnosti i muzeolog, potpredsednica Nacionalnog komiteta IKOM-a (Međunarodnog saveta muzeja) Poljske i članica Poljskog instituta za studije svetske umetnosti. Takođe predaje na univerzitetskom nivou. Njena istraživačka interesovanja uključuju međukulturne odnose koji se ogledaju u umetnosti, modi i muzejskim kolekcijama. Od 2013. do 2023. godine bila je direktorka Muzeja Azije i Pacifika u Varšavi, gde je uvela velike promene, uključujući prvi stalni izložbeni projekat muzeja i ključnu promenu u njegovom pristupu kolekcijama. Trenutno je članica komiteta za interdisciplinarnu Konferenciju o studijama kostima, zakazanu za oktobar 2025. u Varšavi, a sa Poljskim institutom u Beogradu sarađuje od 2023. godine.

Emilia Epštajn je diplomirala na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta i odbranila master rad na studijama kulture i roda Fakulteta političkih nauka (Univerzitet u Beogradu). Kao kustos se razvijala prvenstveno kroz rad u Muzeju afričke umetnosti u Beogradu i trenutno je član izvršnog odbora IKOM Srbija. Projekti i istraživačko-izložbeni radovi uključuju istraživanja feminističkih pristupa arhivama, kulturno nasleđe Pokreta nesvrstanih, dekolonizaciju u muzejskoj praksi, kao i istoriju afričkih umetničkih kolekcija i pitanja restitucije i repatrijacije. Objavila je radove u katalozima izložbi i akademskim časopisima, a takođe intenzivno radi kao prevodilac u oblastima muzeologije, feminističkih studija i umetnosti. Bila je ko-kustoskinja na projektu „Nada je disciplina“, segmentu 60. Oktobarskog salona (2024). Dobitnica je stipendije Fonda za rekonstrukciju žena „Žarana Papić“ (2011) i alumna je istraživačkog dobrotvornog fonda Roberta Andersona (VB, 2007) i Programa liderstva otvorenog sveta (Kongres SAD, 2022).

Dr Tina Palaić je antropolog i muzeolog koja obavlja funkciju šefa kustoskog odeljenja u Slovenačkom etnografskom muzeju u Ljubljani. Njena istraživačka interesovanja uključuju istraživanje kolonijalnih projekata i njihovog života nakon toga iz perspektive evropske periferije, kako se otkrivaju kroz muzejske kolekcije. U fokusu interesovanja su i uloga nasleđa u etničkim i manjinskim zajednicama, upravljanje neevropskim kolekcijama i dekolonizaciju muzeja u Centralnoj, Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi. Tina trenutno radi sa misionarskim kolekcijama iz Azije i istražuje nove mogućnosti za njihovu muzejsku interpretaciju. Istovremeno, sarađuje sa romskom zajednicom na stvaranju arhive romske baštine. Tina je doktorirala na Odseku za etnologiju i kulturnu antropologiju Univerziteta u Ljubljani, gde je istraživala etnološke i muzeološke prakse proizvodnje znanja o neevropskim kulturama koje su se pojavile tokom Pokreta nesvrstanih u Sloveniji. Objavila je brojne naučne i stručne članke u slovenačkim i stranim časopisima, prezentovala na nacionalnim i međunarodnim konferencijama, i organizovala izložbe i različite događaje. Među izložbama se izdvajaju: Isprepleteni svetovi: Neevropske kolekcije u vreme Pokreta nesvrstanih (2024), Belo zlato: Priče o pamuku (2023), Afrika i Slovenija: Mreža ljudi i predmeta (2018), Rođenje: Iskustva romskih žena (2015).

Ova prezentacija ispituje složen proces dekolonizacije u muzejima Centralne, Istočne i Jugoistočne Evrope fokusirajući se na slučaj Slovenačkog etnografskog muzeja. Prema tvrdnjama, ovi regioni imaju ambivalentan istorijski položaj, istovremeno bivajući subjekti imperijalne represije i, donekle, učesnici u kolonijalnom projektu. Rezultujuće ambivalencije se istražuju kroz analizu muzejskih narativa o neevropskim narodima i kulturama tokom jugoslovenske ere. Ovi diskursi jasno pokazuju kako se muzejske kolekcije mogu koristiti za razumevanje tropa „Srce tame”, vizure koja je omogućilo ovim regionima da učestvuju u eksploataciji resursa i ljudi sa drugih kontinenata. Autorka se fokusira na Muzej neevropskih kultura, dislociranu jedinicu Slovenačkog etnografskog muzeja, koji je radio od 1964. do 2001. godine u vili Goričane kod Ljubljane. Kao prvi muzej u Jugoslaviji posvećen izlaganju prvenstveno neevropskih kolekcija, igrao je centralnu ulogu u oblikovanju narativa o „drugom”, uključujući reprodukciju ideja iz ranijih perioda. Analizirajući muzejske i gostujuće izložbe, autor otkriva kako su njegovi diskursi odražavali složenu ambivalentnost prema zemljama u razvoju i Zapadu. S jedne strane, nastojali su da izgrade solidarnost sa drugim kulturama, ali sa druge strane, radili su na stvaranju distance i jačanju nacionalnog identiteta koji se poklapao sa „civilizovanim Zapadom”.

Pogled na izložbu „Afrika u zbirkama Slovenskog etnografskog muzeja“
u vili Goričane 1966. godine. SEM dokumentacija.

Agata Stasinjska (Agata Stasińska) radi u Galeriji umetnosti (12–15. vek) u Nacionalnom muzeju u Vroclavu i doktorandkinja je nauke kulture na Univerzitetu u Vroclavu. Članica je IKOM Poljske, rukovodila je grantom finansiran projekat koji istražuje arhivsku građu iz srednjovekovne umetničke kolekcije muzeja i objavila je veliki broj naučnih i popularnih članaka. Njena istraživačka interesovanja uključuju kasnogotičku skulpturu u Šleziji, srednjovekovnu pobožnost i odanost, kao i istraživanje porekla (predmeta); takođe proučava nemačku etnologiju, dekolonizaciju i neevropsku umetnost u Breslauu, posebno kolekcije Muzeja antropologije i etnografije predratnog Vroclava. Bila je kokustoskinja izložbe Zapleteni – Istorijska neevropska etnografska kolekcija Univerziteta u Vroclavu.

Prezentacija će se fokusirati na afričke artefakte koji su, pre Drugog svetskog rata, činili deo kolekcije Univerziteta u Vroclavu, Poljska (ranije Breslau, u Nemačkom carstvu). Iako je ovaj grad dugo bio zanemaren u diskusijama o kolonijalizmu, svojevremeno je u njemu čuvano nekoliko hiljada neevropskih predmeta, uključujući značajan broj afričkih umetničkih dela i zanatskih predmeta. Značajan deo ovih artefakata je srećom preživelo rat i danas se čuvaju u Varšavi. Predavanje će istražiti kako su ovi artefakti stigli u Šleziju i identifikovati pojedince odgovorne za njihovo sticanje. Takođe će se detaljnije osvrnuti na same predmete – kriterijume za njihov izbor i načine na koje su obrađivani. Praćenje ovih niti pruža priliku da se bolje razume složena, višeslojna istorija kolekcije i njena duboka veza sa istorijom Breslaua/Vroclava.

Drvena stolica iz Kameruna, Univerzitet u Vroclavu. Fotografija: Marćin Sala

Dr Robert Pjentek (Robert Piętek) je profesor na Institutu za istoriju Univerziteta u Sedlcu, Poljska. Njegova istraživanja usmerena su na istoriju pretkolonijalne Afrike i evropsko-afričke odnose, posebno na istoriju Kraljevine Kongo. Napisao je knjige: „Garsija II kralj Konga i katolička crkva“ (Garcia II władca Konga a Kościół katolicki), Varšava 2009, „Pobune i neredi u Kongu u prvoj polovini 17. veka” (Bunty i rewolty w Kongu w pierwszej połowie XVII w), Sedlce 2021. Trenutno istražuje transformaciju ideologije vlasti u Kraljevini Kongo.

Cilj prezentacije je da se na primeru Konga prikažu posledice uspostavljanja kontakata između Afrike i Evrope u pretkolonijalnom periodu. Godine 2016. snimljen je dokumentarni film „Kimpa Vita, majka afričke revolucije” reditelja Ne Kunde Nlaba, koji je 2020. godine snimio film „Kraljevstvo Kongo: u potrazi za uništenim kraljevstvom”. U oba filma autor pokušava da dokaže da su Portugalci uništili lokalnu bogatu kulturu i sledstveno doprineli raspadu države. Ove stavove prepoznaju mnogi ljudi zainteresovani za Afriku. Istorijski izvori, međutim, ukazuju da Portugalci nisu bili u stanju da pokore Kongo u pretkolonijalnom periodu i da su kongoanski vladari i političke elite voljno i dobrovoljno usvojili niz evropskih obrazaca. Godine 1491. vladar se dobrovoljno krstio i od tog trenutka hrišćanstvo je postalo važan deo ideologije vlasti. Kongoanske elite, kao i veliki deo stanovništva, smatrale su sebe hrišćanima i tako su ih doživljavali i Evropljani. U predkolonijalnom periodu u Kongu, kao i u drugim delovima Afrike, Evropljani nisu imali resurse da nametnu svoju volju.

Bart Uvri (Bart Ouvry) je generalni direktor Muzeja Afrike u Tervurenu od maja 2023. godine. Studirao je istoriju i komunikacije na Univerzitetu u Gentu, a belgijski je diplomata od 1986. godine. Služio je na Bliskom istoku, u Evropi i Africi – posebno na multilateralnim pozicijama kao što su IAEA u Beču, Ujedinjene nacije u Ženevi, UNEP u Najrobiju i Savet Evropske unije u Briselu. U Ministarstvu spoljnih poslova bio je portparol i direktor za ljudska prava i demokratiju. Bio je ambasador Belgije u Najrobiju, ambasador Evropske unije u Kinšasi, a potom i u Bamaku. Tokom cele karijere strastveno se bavio kulturnom i naučnom saradnjom, što je jedan od glavnih ciljeva njegovog trenutnog mandata u Tervurenu.

Muzej Afrike u Tervurenu osnovao je 1898. godine Leopold II, belgijski kralj, a takođe i samoproglašeni suveren i vlasnik Slobodne Države Kongo. U kontekstu eksploatacije gume sa strašnim uticajem na stanovništvo, ovo je bio instrument lokalne propagande. Danas smo u procesu rekonceptualizacije ovog muzeja unutar istorijskih zidina kolonijalnog muzeja. Ovo je i izazov i blagoslov. Slikovni jezik kolonijalne propagande je deo naše infrastrukture i kolekcija: ovo nam omogućava da demonstriramo i dekonstruišemo ovaj jezik. Ankete pokazuju da ova dekonstrukcija nije lak zadatak i kada se osuđuje kolonijalni jezik, uvek postoji rizik od reprodukcije kolonijalnog jezika i time ponavljanja grešaka ili manipulacija iz prošlosti. Naša predstojeća privremena izložba bazirana na kongoanskoj panorami (Congopanorama) iz 1913. godine teži da efikasno dekonstruiše i dokumentuje kolonijalnu propagandu. Dok muzeji tradicionalno koriste tekstualne okvire da objasne pozadinu određenih slika, to se najčešće pokazuje kao neefikasno. Pre svega, posredovanje profesionalnih vodiča je efikasan način praćenja posetilaca i prikazivanja kako su se „lažne vesti” proizvodile u kolonijalno doba. Kontra-slike, a posebno slike i svedočenja potomaka kolonizovanih naroda, takođe su posebno efikasne.

Maks Cegjelski (Max Cegielski) je pisac, novinar i kustos. Autor je nekoliko romana i reportažnih dela, uključujući „Oko Sveta. Od Konstantinopola do Stambula”, za koji je dobio nagradu „Beata Pavljak”. Takođe je član Upravnog odbora udruženja Unija književnika. Kao kustos, razvio je niz umetničkih projekata, uključujući izložbu „Sklop Poljsko-Indijski/Princ Polonija”, koju je kokustosirao sa Janekom Simonom i predstavio u Muzeju moderne umetnosti u Varšavi, Inicijativi Klark Haus u Mumbaju i Centru za savremenu umetnost TRAFO u Ščećinu (2017–2018). Trenutno sarađuje sa Simonom na istraživačkom projektu i izložbi „Jedan čovek ne vlada nacijom”, koja istražuje poljsko-ganske odnose 1960-ih i koja je predstavljena na Ljubljanskom bijenalu grafičke umetnosti, TRAFO Ščećinu, FCA Gana, u Studiju Crvena glina u Tamaleu i Muzeju afričke umetnosti u Beogradu.

Kolonijalna ambivalentnost otelotvorena u delu „Srce tame” Džozefa Konrada takođe odražava sam položaj Poljske u globalnim mrežama geografije i moći. Dok je Činua Ačebe osudio Konrada kao „krvavog rasistu”, novela nastavlja da proizvodi veoma različita tumačenja. Sam Konrad je napustio svoju domovinu u vreme kada je, u 19. veku, Poljska bila kolonija Ruskog, Austrougarskog i Pruskog carstva. Nakon što je povratila nezavisnost 1918. godine, Poljska je čak sanjala o sticanju sopstvenih prekomorskih teritorija. Ova kolonijalna težnja bila je očigledna u aktivnostima Pomorske i kolonijalne lige i u knjizi Tadeuša Dembickog „Mojenci Nzadi. Na kapiji Konga”, koja direktno pominje Konrada. Nakon Drugog svetskog rata, a posebno nakon Staljinove smrti, socijalistički internacionalizam je redefinisao spoljnu politiku Poljske, negujući nove odnose solidarnosti sa dekolonizacionim zemljama u Africi, Aziji, Bliskom istoku i Latinskoj Americi. Upečatljiv simbol ovog antikolonijalnog zaokreta bio je Spomenik maču posvećen Kvameu Nkrumahu, podignut u Gani 1965. godine od strane vajarke Aline Šlesinjske.

Dr Nemanja Radonjić je docent na Katedri za savremenu istoriju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, gde predaje kurseve o Hladnom ratu, kolonijalizmu i antikolonijalizmu, i imagologiji. Takođe je istraživački saradnik u Institutu za noviju istoriju Srbije. Bio je angažovan na brojnim međunarodnim projektima (Socialism Goes Global, Univerzitet u Ekseteru; Changing Representations of Socialist Yugoslavia, Humbolt Univerzitet). Jedan je od vođa je radne grupe COST na projektu National Identification Documents in European History (Univerzitet u Mejnutu), objavljivao je radove na nacionalnom i međunarodnom nivou kod izdavača, uključujući De Gruyter, Bloomsbury i McGill–Queen’s University Press, i prezentovao je na preko desetak međunarodnih konferencija u gradovima kao što su Grac, Budimpešta, Lajpcig, Berlin, Singapur, Kopenhagen, Prag, Pariz i Piza. Bio je gostujući predavač na Fakultetu političkih nauka u Beogradu i na predmetu Globalni studije na Univerzitetu u Bolonji. Njegovo istraživanje fokusirano je na preseke globalne i hladnoratovske istorije, sa posebnim naglaskom na imagologiju i antikolonijalne mreže na Mediteranu. Značajnije publikacije uključuju: Slika Afrike u Jugoslaviji [Image of Africa in Yugoslavia], Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd, 2023, 530 str. ISBN 978-86-7005-184-3; Radonjić Nemanja, “Anticolonial Constellations: All African Student Conference in Belgrade 1962”, (ed.) Dallywater, Lena, Eastern Europe, Soviet Union and African Decolonization, Berlin-Boston, De Gruyter, 2023., 263-289. “La Yougoslavie «globale» et le «monde non aligné»: quelques observations préliminaires en vue d’une future recherche”, Balkanologie. Revue d’etudes pluridisciplinaires, Vol. 17, no 2, 2022.

Jugosloveni su učili o Kongu kroz stranu i domaću književnost. Sa pojavom „Srca tame“ javila su se dela poput „Srpskih pisama iz Konga”, tako da su i uvezeni i domaći izveštaji oblikovali sliku daleke, nepoznate zemlje koja je često predstavljala ceo afrički kontinent. Tokom ere dekolonizacije i Hladnog rata, Kongo je postavljen u centar kolonijalno-antikolonijalnih debata. Jugoslavija se pojavila kao „neočekivani” akter u ovoj krizi, a njeni putopisi otkrivaju izrazito jugoslovensku perspektivu o ovim događajima i poseban vid sećanja na Kongo.

Dr Kosta Dinić

Dr Elžbijeta Binčicka-Gacek (Elżbieta Binczycka-Gacek) je vanredna profesorka studija kulture na Institutu za interkulturne studije Jagelonskog univerziteta. Aktivno je uključena u rad Centra za kritičke studije nasleđa na JU i Jagelonskog istraživačkog centra za afričke studije. Specijalizovana je u oblasti crnačkih (Black) i postkolonijalnih studija. U istraživačkom radu ispituje nasleđe ropstva, afrofuturizam, zapadnoafričku književnost i preseke rase, mita i kulturnog pamćenja. Objavila je brojne radove o identitetu i reprezentaciji u postkolonijalnoj i spekulativnoj fikciji, i sprovela je terenska istraživanja o LGBT+ aktivizmu u Africi, problematičnom sećanju na ropstvo i iskustvima izbeglica. Trenutno vodi projekat muzealizacije nasleđa ropstva na jugu SAD, koji finansira Poljski nacionalni naučni centar (NN).

Delo Džozefa Konrada „Srce tame” (1899) dugo je izazivalo suprotstavljena tumačenja: slavljeno kao modernistička kritika imperijalizma, ali osuđivano zbog dehumanizujućeg prikazivanja Afrikanaca. Čuveno predavanje Činue Ačebea, a kasnije i esej, „Slika Afrike“ (1975), kristalizovali su ovu tenziju optužujući Konrada za rasizam. Ačebe pokazuje kako novela sistematski lišava Afrikance govora, individualnosti i kulturnog identiteta. Oni se ne pojavljuju kao likovi, već kao „kolektivna pozadina” na kojoj evropske ličnosti raspliću sopstvene moralne sumnje. Afrika je svedena na metaforički „drugi svet”, mesto „praistorije” i iracionalnosti, koje postoji samo u odnosu na Evropu. Za Ačebea, ovo poricanje afričkog čovečanstva (ljudskosti) nije slučajno, već strukturno: Konradova proza zavisi od dehumanizacije Afrikanaca kako bi dramatizovala duhovnu krizu Evrope. Ovo čini „Srce tame” saučesnikom u održavanju kolonijalnih stereotipa, čak i kada osuđuje imperijalno nasilje. Ačebe pita da li roman koji celu rasu prikazuje kao nemu i neljudsku zaslužuje da se smatra velikim umetničkim delom. Predavanje preispituje Ačebeovu kritiku kako bi istražilo kako je ona preoblikovala prijem „Srca tame” i kako nastavlja da nas izaziva da se suočimo sa etičkim posledicama njegove rasne imaginacije.

Isidora Ilić i Boško Prostran rade pod imenom umetničkog dvojca doplgenger. Rad grupe doplgenger bavi se odnosom između umetnosti i politike gde se istražuju režimi pokretnih slika i modaliteti njihove recepcije. Oslanjaju se na tradiciju eksperimentalnog i avangardnog filma i putem nekih postupaka koji pripadaju ovim tradicijama intervenišu u postojeće medijske proizvode ili radove u proširenim kinematografskim oblicima. Iako su pokretne slike njihov osnovni medijum, njihov rad realizuje se kroz tekst, instalacije, performanse, predavanja i diskusije. Radovi doplgenger nalaze se u javnim kolekcijama u Srbiji i međunarodno su predstavljani na u umetničkim institucijama i filmskim festivalima. Ilić i Prostran su zajedno bili urednici izdanja „Amateri za film” (Beograd, 2017) i „Film i borba” (Beograd, 2025). Dobitnici su stipendija i umetničkih rezidencija, filmskih nagrada kao i Politikine nagrade „Vladislav Ribnikar”.

U ovom predavanju-performansu, umetnički duo doplgenger se bavi pejzažem kao mestom ideološkog upisivanja i ogledala političke moći. Crpeći iz umetničkog istraživanja i video instalacije, rad preispituje načine na koje pejzaži, oblikovani ekstraktivizmom, odražavaju oprečne socio-ekonomske režime – posebno kontrast između vidljivih radnih zapisa socijalističkog industrijskog pejzaža i brisanja tih tragova u liberalno-kapitalističkim kontekstima.

Kombinujući novonastale snimke sa arhivskim materijalima, doplgenger situira ekstraktivističke procese unutar longue durée okvira, uzimajući u obzir „duboku istoriju” minerala, paralelno sa vizuelnim i političkim ekonomijama 20. veka. Projekat kreira dijalog između savremene scene rudarenja i degradacije prirode sa istorijskim trenucima kao što je Vlaška buna iz 1935. godine – koje se smatra jednim od prvih ekoloških protesta u Evropi – i arhivskih segmenata jugoslovenskog televizijskog serijala Antikolonijalne borbe.

Rad konceptualizuje audiovizuelni arhiv ne kao neutralno skladište, već kao sporno polje kroz koje izranjaju fragmentirani, otporni i nelinearni narativi. Iz ove perspektive, doplgenger ističe politički potencijal slike, prateći putanju od kolonijalnog ekstraktivizma, preko socijalističkih emancipatorskih projekata, do neokolonijalnih uslova koji podupiru savremene ekstraktivne operacije u Srbiji. Na taj način, predavanje-performans interveniše u opštije diskurse o postsocijalizmu, medijskoj arheologiji i ekološkim humanistikama, nudeći kritičko ponovno čitanje kako istorijskih tako i savremenih vizuelnih režima eksploatacije resursa.

Elizabet Asafo-Ađei (Elizabeth Asafo-Adjei) je viša kustoskinja u Odboru za muzeje i spomenike Gane sa specijalizacijom u domenu kolekcija likovnih umetnosti i razvoja istraživačkih izložbi. Njeni kustoski projekti uključuju „Unsettling the Dust” (2021), „Stitching Cultures Together” i „Ghana 1957: Art After Independence”, što čini osnovu njenog tekućeg istraživanja vizuelne kulture Gane nakon sticanja nezavisnosti. Ona je mentorka mladim muzejskim stručnjacima i prezentovala je na 19. trogodišnjoj konferenciji ACASA. Kao članica BlaxTARLINES KNUST-a i kustoskog tima MuseumsLab 2024, angažovana je u panafričkim kustoskim saradnjama. Kao alumna ITP-a 2019 i IVLP-a 2024, ona je jedna od nadležnih zaduženih za osnivanje Parlamentarnog muzeja Gane.

Izložba „Gana 1957: Umetnost, nezavisnost, oslobođenje” istražuje uticaj nezavisnosti Gane na afrički, ganski i crnački umetnički izraz od 1950-ih do 1970-ih, kao i njen globalni odjek danas. Izložba ispituje postkolonijalne umetničke infrastrukture, panafrikanizam, američka građanska prava i kulturnu diplomatiju Hladnog rata kroz radove ganskih, afroameričkih i savremenih umetnika. Izložba pozicionira gansku savremenu umetnost unutar duboke istorijske loze, dovodeći u pitanje tržišne narative spontanog nastanka i potvrđujući njene korene u bogatom umetničkom nasleđu iz doba nezavisnosti. Prezentacija će obuhvatiti sledeće odeljke: „Umetnost nezavisnosti” koji istražuje upotrebu umetnosti Kvamea Nkrumaha za oblikovanje nacionalnog identiteta, izlaganjem naručenih radova, državne fotografije i paralelnih umetničkih glasova u atmosferi slavlja nakon sticanja nezavisnosti. „Umetnost i oslobođenje na međunarodnoj sceni” prati uticaj Gane na američke umetnike i političke pokrete, uz razmene u okvirima kulturne diplomatije sa SAD i zemljama Istočnog bloka. „Umetničke prakse i pedagogija” razmatraju post-nezavisne obrazovne reforme i debate o dekolonijalnoj estetici, spajanjem lokalne tradicije sa globalnom razmenom. „Transatlantski dijalozi” dokumentuju lične i institucionalne odnose između ganskih i afroameričkih umetnika, podstičući trajnu međukulturnu razmenu. „Reverberacije” stavlja u fokus savremena dela koja se osvrću na ideale iz doba nezavisnosti, ističući kontinuitet između pionirskih ganskih umetnika i današnje žive umetničke scene, uključujući i kolektive poput blaxTARLINES.

Ernest Vinsent Asihene, „Proviriti u budućnost”, 1963, 32,5 cm x 42,2 cm, akvarel i gvaš

Dr Patrik Laviolet (Patrick Laviolette) je istraživač na projektu „Česi i kolonijalni svet: Umetnost, dizajn i vizuelna kultura od 1848.” u Centru za istoriju moderne umetnosti, Univerziteta Masarik, Češka Republika. On je antropolog specijalizovan za studije materijalne i vizuelne kulture, političku ekologiju i istoriju nauke. Kourednik je časopisa Ethnologia Europaea, a njegove značajne publikacije uključuju: Hitchhiking: Cultural Inroads (Palgrave); Repair, Brokenness, Breakthroughs (Berghahn, sa Fran Martinez); Things in Culture, Culture in Things (Tartu University Press, sa Anu Kanike); i Mana and Māori Culture (u History & Anthropology). Njegovo trenutno istraživanje fokusira se na pitanja dekolonijalne „kulture automobila”, uz biografski projekat o životu Rejmonda Firta.

ana ržičarž libanska (anna řičář libanská) trenutno je istraživač/-ica na Masarikovom univerzitetu u Brnu (Centar za modernu umetnost i teoriju), i radi na projektu „Česi i kolonijalni svet: Dizajn i vizuelna kultura od 1848.“ (GX25-15630X) koji vodi Metju Rempli. Takođe je doktorand/-kinja u Centru za iberoameričke studije na Karlovom univerzitetu u Pragu (tema disertacije: „Reprezentacija muškosti američkih starosedelaca u češkoj popularnoj kulturi između 1948. i 1989. godine“). Povezan/-a je sa Centrom za afričke studije na Karlovom univerzitetu, a njegova/njena istraživačka interesovanja uključuju: reprezentacije drugosti u češkoj (pop)kulturi; rod; i savremene refleksije kolonijalizma. Bio/-la je koautor/-ka dve publikacije koje će biti objavljene u 2025. godini: Historia oculta – Representación de la mujer en la conquista y colonización del Nuevo mundo and Hlasy dekoloniálního feminismu (Glasovi dekolonijalnog feminizma i antologija kolaborativnih prevoda dekolonijalnih feminističkih tekstova na češki). Aktivizam: Suosnivač/-ica je Kroužek Intersekce (Krug preseka) – nezavisnog prostora za zajedničko učenje i kolektiva koji organizuje kolektivna čitanja u Pragu, prvenstveno usmerena na intersekcionalne feminističke tekstove. Zajedno sa drugim članicama kolektiva, sada je uključen/-a u pripreme za prateći program Praškog bijenala 2026. Takođe je uključen/-a u Dekrim (kolektiv za dekriminalizaciju seksualnog rada). U prošlosti je bio/-la jedan/-na od inicijatora/-ki Manifesta dekolonizacije (Manifest dekolonizace), suorganizator/-ka prvog Ludog prajda u Pragu, a godinama je aktivan/-na u raznim feminističkim kolektivima.

Česi i kolonijalni svet: Dizajn i vizuelna kultura od 1848. (GX25-15630X)

U čehoslovačkim reprezentacijama Afrike, motorizovana drumska vozila postala su doslovno i simbolično otelotvorenje kolonijalne modernosti. Predstavljala su sredstvo za istraživanje, kontrolu i estetizaciju različitih afričkih pejzaža, istovremeno pojačavajući ideju jasne podele između modernih, mobilnih Evropljana i „statičkih/zaostalih” afričkih naroda. Putovanje u Afriku tokom (dugog/kratkog) 20. veka otkriva više o čehoslovačkim putnicima nego o ljudima koje su sreli. Kontinent je služio kao projekciono platno – performativna manifestacija za prikazivanje centralnoevropske modernosti, nacionalizama i drugih ideologija/identiteta, koji su artikulisani kroz kontrast i zamišljeno „osvajanje”. Estetska i tehnološka sposobnost automobila za brzu (skoro neograničenu) mobilnost posredovala je u mnogim od ovih imaginarnih predstava, često u beskrajne putne pejzaže puteva. Koristeći primere iz skica/fotografija iz knjiga i časopisa, izložbi i pop kulture, „multimedijalni” plan prezentacije će, između ostalog, istaći: Kolonijalne sisteme 20. veka i Čehoslovačku; Avanturu, nauku i propagandu: istorijsko-politički kontekst; Zamišljene kontraste između modernosti i zaostalosti: vozila i vizuelna kultura, itd.

Dr Nikola Krstović je vanredni profesor na Univerzitetu u Beogradu – Filozofskom fakultetu, gde predaje muzeologiju i heritologiju. Takođe predaje na Univerzitetima umetnosti u Beogradu i Ljubljani. Dobitnik je nekoliko međunarodnih istraživačkih grantova i bio je gostujući predavač u Poljskoj, Slovačkoj, SAD i Francuskoj. Uporedo sa akademskom karijerom, Krstović je 12 godina radio kao kustos. Nagrada za muzejskog stručnjaka godine dodeljena mu je od strane IKOM Srbija 2017. godine, a radio je kao predsednik ove asocijacije od 2019. do 2023. godine. Autor je publikacije Devet života kustosa: Od muzeologije do muzeografije (2022), i niza muzejskih izložbi između 2014–2016, među kojima su: Granice u povlačenju (2016); Baš:Ti:Na na Rafu (2018); i Kod: Rod. Njegovi istraživački projekti uključuju Museum OFF Boundaries (SAD, 2017), East & W/Rest (Poljska, 2017), I-Deal Museum (Slovačka, 2024) i Reality of Nows (Poljska, 2024). Njegov trenutni rad, Fluidity of Museumality – I-Deal Museum, bavi se oživljavanjem filozofije istočnoevropske škole muzeologije, sa fokusom na ponovno otkrivanje antikolonijalnih modela razmišljanja.

Prezentacija istražuje kako su narativni stereotipi o ropstvu i kolonijalizmu – nekada ukorenjeni u otvorenim rasnim hijerarhijama – često preoblikovani u suptilnije oblike klasizma koji opstaju u programima i operacijama muzeja, posebno u Sjedinjenim Državama. Ispituje kako je nasleđe trećeg američkog predsednika, Tomasa Džefersona, i njegovih naslednika „inženjerisano” u interpretaciju nasleđa, odražavajući trajni uticaj rasnih i kolonijalnih načina razmišljanja unutar kulturnih struktura moći i muzejskog rada. Studija slučaja Kolonijalnog Vilijamsburga, najvećeg muzeja žive istorije na svetu, služi kao sočivo za problematizaciju ovog istraživanje. Kroz analizu strategija upravljanja i interpretativnih okvira, prezentacija ističe kako se istorijski narativi kuriraju, pregovaraju i, ponekad, „sterilišu” kako bi se održao institucionalni autoritet i privlačnost za posetioce. Performativni programi poput „Džeferson i Jupiter” i „Put ka iskupljenju” ilustruju kako se ovi narativi postavljaju, otkrivajući tenzije između istorijske tačnosti, angažovanja javnosti i savremenih poziva na dekolonizaciju. Postavljajući ove primere u širi uporedni kontekst, prezentacija dovodi u pitanje kako muzeji mogu da prevaziđu nasleđene stereotipe i podstaknu kritičku refleksiju, u krajnjoj liniji izazivajući publiku da preispita kako se nasleđe tumači u postkolonijalnom i društveno svesnom ekosistemu.

Dr Hana Rubinkovska-Aniol (Hanna Rubinkowska-Anioł) je istoričarka-afrikanistka i profesorka na Odeljenju za afričke jezike i kulture Fakulteta za orijentalne studije Univerziteta u Varšavi. Njena naučna interesovanja usmerena su na istoriju moderne Etiopije, posebno na etiopsku političku kulturu. Ona istražuje simboliku i legitimizaciju moći od kraja 19. veka do danas. Njena istraživanja obuhvataju studije o ikonografskim prikazima autoriteta, prostornim dimenzijama moći i konceptu moći u prostoru iz perspektive dugog trajanja. Ove teme su detaljno istražene u njenoj monografiji „Etiopija između tradicije i modernosti: Simbolika krunisanja cara Hajlea Selasija I” (Elipsa, 2016), koja analizira krunisanje 1930. godine kao pažljivo inscenirani ritual carske legitimacije. Pored toga, kouredila je nekoliko knjiga koje se proširuju na ukršatanja umetnosti, usmenog govora i kulturnog izraza u Africi. Značajno je delo „Umetnost, usmeno i pisano isprepleteno u afričkim kulturama” (Tako, 2020), deo serije „Umetničke tradicije neevropskih kultura”, koja istražuje slojevitu prirodu afričkih komunikacionih sistema kroz materijalne, govorne i tekstualne oblike. Dugi niz godina je bila predsednica, a trenutno je zamenica predsednika Poljskog afričkog društva. Takođe je članica upravnog odbora Poljskog instituta za studije svetske umetnosti.

Zapadne pogranične oblasti Etiopije su uključene u Etiopsko carstvo krajem 19. veka. Za carski centar, ove teritorije su bile cenjene zbog svojih obilnih vodnih resursa i plodnog zemljišta. Međutim, ljudi koji su naseljavali ove regione često su smatrani autsajderima, marginalizovanim unutar šireg etiopskog društva. Čak i u 20. veku, ova područja su ostala izvor robovskog rada, što odražava duboko ukorenjene društvene hijerarhije i isključenost. Danas, zapadne pogranične oblasti ostaju periferne i u geografskom i u političkom smislu, uprkos strateškom značaju velikih infrastrukturnih projekata poput Velike etiopske renesansne brane, koja se nalazi na Plavom Nilu blizu zapadne granice Etiopije.

Ova prezentacija istražuje složen i često napet odnos između etiopske države i stanovništva zapadnih pograničnih oblasti, ispitujući istorijske obrasce uključivanja, marginalizacije i osporavanog razvoja.

Dr Nagmeldin Karamala-Gajbala (Nagmeldin Karamalla-Gaiballa) je vanredni profesor na Fakultetu za orijentalne studije Univerziteta u Varšavi. Njegova istraživanja obuhvataju političke nauke, afričke studije i migracije, sa fokusom na podsaharsku Afriku, Bliski istok i zemlje Persijskog zaliva. Autor je knjiga „Prepreke demokratiji u podsaharskoj Africi” (Springer, 2025) i „Sukobi u Darfuru: uzroci, motivi i moguća rešenja”. Dr Karamala-Gajbala je objavio niz radova o demokratizaciji, sukobima i postkolonijalnoj državnosti. Trenutno istražuje geopolitičke dimenzije oružanog sukoba u Sudanu.

Ova prezentacija ispituje Afriku kao politički konstrukt, oblikovan kolonijalnom moći i održavan kroz sisteme reprezentacije i tišine koji i dalje utiču na podsaharske političke stvarnosti. Osnovna tvrdnja jeste da kolonijalizam nije bio samo projekat teritorijalne dominacije već i projekat simboličke kontrole, koji stvara narative koji su homogenizovali kontinent i marginalizovali glasove starosedelaca. Diskusija je organizovana oko tri osnovne teme. Prvo, kolonijalni izum „Afrike” kao jedinstvenog, ali previše pojednostavljenog geopolitičkog i kulturnog entiteta zamagljivao je istorijsku i etničku raznolikost, služeći strateškim i ideološkim ciljevima. Drugo, politika tišine koju su praktikovale kolonijalne administracije, a kasnije i neki postkolonijalni režimi, potisnula je alternativne istorije, suprotstavljene perspektive i narative koji dovode u pitanje dominantne identitete. Treće, savremene postkolonijalne borbe za identitet otkrivaju tenzije između nasleđenih kolonijalnih okvira i pokreta za dekolonizaciju, panafričko jedinstvo i oporavak starosedelačkih epistemologija. Oslanjajući se na postkolonijsku teoriju, istorijsku analizu i studije diskursa, prezentacija ističe duboku isprepletenost između političkog identiteta Afrike i kolonijalnog nasleđa. Ona poziva na vraćanje narativa kontinenta iznutra, negovanje pluralnih i samodefinisanih vizija koje odbacuju nametnute reprezentacije i osnažuju Afriku da redefiniše svoje mesto u globalnoj politici.

Seku Sidi Dijavara (Sekhou Sidi Diawara) je doktorand međunarodnih odnosa na Fakultetu političkih nauka u Beogradu. Poreklom je iz Malija, diplomirao je antropologiju i, nakon odbrane master rada, upisao je Fakultet političkih nauka u Beogradu kako bi nastavio doktorske studije. Njegova disertacija se fokusira na religiju i demokratiju u zemljama Sahela – Maliju, Nigeru i Senegalu – iz uporedne perspektive. Od 2022. godine objavio je nekoliko članaka u naučnim časopisima, uključujući Revue Internationale Donni (2024). Od maja 2022. godine radi kao prevodilac i kulturni medijator u Centru za integraciju mladih.

Kolonizacija je duboko transformisala predkolonijalna afrička društva i političke institucije, narušavajući tradicionalne strukture koje su bile temelj društava i namećući kolonijalni administrativni sistem koji je često bio u raskidu sa stvarnošću, pre svega, ostavljajući u amanet napetosti oko teritorijalnih i identitetskih pretenzija širom Zapadne Afrike. Kao rezultat toga, od sticanja nezavisnosti, većina zapadnoafričkih zemalja pati od hroničnih političkih i institucionalnih kriza. Pa ipak, pre kolonizacije, Afrika je bila dom velikih carstava (Mali, Veliki Zimbabve, Kraljevina Kongo, itd.) sa sofisticiranim političkim sistemima, uravnoteženim mehanizmima društvene organizacije, transsaharskim trgovinskim mrežama i intelektualnim doprinosima, kao što je Univerzitet u Timbuktuu. Povelja Kurukan-Fuga (1235), koja je, poput Magna karte (1215), postavila temelje modernog prava za Britance. Ujedno, po sredi su temelji za političku organizaciju modernog društva, čiji postulati i danas utiču na Mali. I danas, zatičemo situaciju da istorija i politički sistemi Afrike pre kolonizacije i nisu dovoljno poznati. Čini se da su zaboravljeni ili namerno ignorisani. Zato je bivši francuski predsednik Nikola Sarkozi u Dakaru u julu 2007. godine izjavio da Afrika nije dovoljno ušla u istoriju. Prezentacija će prvo pokušati da osvetli političke institucije Malija (Carstvo Mandinka) pre kolonizacije, pozivajući se na Povelju Kurunga-Fuga, a nakon toga će uslediti razjašnjenje posledica kolonijalnog perioda na političke institucije putem dekonstrukcije tradicionalnih struktura.

Izvor: wikimedia.org